Επανάσταση Δασκαλογιάννη

Ο πληθυσμός των Σφακιών επί Ενετών αλλά και σήμερα αριθμεί τις 2500 ψυχές επί Τουρκοκρατίας έφθασε τις 11.000 αυτό και μόνο δείχνει το μέγεθος της συμφοράς των πεδινών Χριστιανών. Ένας μεγάλος βράχος είναι τα Σφακιά, όμως αυτός ο βράχος θα δημιουργήσει τις συνθήκες της ελευθερίας.

Το 1770 οι Σφακιανοί ευημερούσαν, είχαν στόλο ο οποίος με το εμπόριο έφερνε πλούτο στην επαρχία, ανάμεσα σ’ αυτούς υπάρχει ένας πλοιοκτήτης με το όνομα Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης, λεγόταν έτσι γιατί είχε διδάξει σε σχολείο των Σφακίων, είχε τέσσερα πλοία δικά του και εμπορευόταν μέχρι την Ρωσία.

Είναι βέβαιο ότι ο Δασκαλογιάννης ήταν ο πρώτος στα Σφακιά, γνωρίζει τον Εμμανουήλ Μπενάκη από την Μάνη και πιθανόν τον Ορλώφ που η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας είχε στείλει στην Πελοπόννησο το 1769 για να κινήσει επανάσταση των Μανιατών κατά των Τούρκων, υποβοηθώντας έτσι τα σχέδιά της.

Ο Δασκαλογιάννης είχε πεισθεί για την ειλικρίνεια των Ρώσων ως προς την έμπρακτη βοήθεια τους. Τον Απρίλιο του 1770 οι Σφακιανοί με δύο χιλιάδες άνδρες και καλή προετοιμασία χτυπούν τους Οθωμανούς. Η πρώτη επανάσταση έχει αρχίσει.

Οι Τούρκοι με δεκαπέντε χιλιάδες στρατό, από τον Αποκόρωνα αναγκάζουν τους επαναστάτες να περιορισθούν στα Σφακιά, μέσα στο φοβερό κίνδυνο πολλοί Σφακιανοί διώχνουν τα γυναικόπαιδα στα Κύθηρα και την Πελοπόννησο μέσω του Λουτρού.

Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο κύλησε με μάχες στις οποίες οι Τούρκοι μπροστά έβαζαν δεμένους χριστιανούς για να μην τους πυροβολούν οι αγωνιστές. Με ενισχύσεις οι Τούρκοι ανοίγουν δεύτερο μέτωπο από την μεριά του Καλλικράτη.

Ο Δασκαλογιάννης αναγκάζεται να μοιράσει το στρατό του και να στείλει τους καπετάνιους Στρατή Βούρβαχη και Δεληγιαννάκη προς αντιμετώπισή τους. Ενισχύσεις δεν υπάρχουν, οι Ρώσοι δεν φάνηκαν, οι αγωνιστές υποχωρούν βήμα-βήμα προς τα χιονισμένα βουνά αφήνοντας τα χωριά τους στο έλεος της θηριωδίας των γενίτσαρων. Τα χωριά καταστράφηκαν, οι αγωνιστές λιγοστεύουν ο καπετάνιος και ξάδελφος του Δασκαλογιάννη Στρατής Βούρβαχης πέφτει υπερασπιζόμενος την Ανώπολι στο Φαράγγι της Αράδενας, τα γυναικόπαιδα φυλάγονται με δυσκολία στο φαράγγι της Σαμαριάς, η γυναίκα του αρχηγού και οι κόρες του συλλαμβάνονται.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες ο ήρωας πρωτομάρτυρας Δασκαλογιάννης παρά την αντίθετη άποψη των καπετάνιων Μανούσακα και Χούρδου αποφάσισε να παραδοθεί προσπαθώντας να σώσει ότι απέμεινε σε έμψυχο υλικό.

Ο λαϊκός ριμαδόρος Μπαντζελιός λίγα χρόνια μετά εξυμνεί: …Που είν’ οι γι’ άντρες των Σφακιών οι άξιοι κ’ αντρειωμένοι σούλο τον κόσμο ξακουστοί, περίσσια τιμημένοι; Που είν’ οι γάντρες τω Σφακιώ, ούλοι μιτσοί μεγάλοι, Που το πρωτοσηκώσασι του βασιλιά κεφάλι; Άλλους έφα’ ο πόλεμος, κι’ άλλ’ εξενιτευτήκα, Κ’ έρημα και παντέρημα και τα Σφακιά τ’ αφήσα Πού ειν’ η χώρα τω Σφακιώ με τα πολλά καράβια Με τα εκατό τση τα’ εκκλησιές τα πλούσια τα σεράγια; Ούλα γενήκατε σωρός και δεν βγορίζει σπίτι……..

Ο πασάς του Χάνδακα (Ηρακλείου) αφού άφησε τα Σφακιά με επαχθής όρους συνθήκης, στις 17 Ιουνίου 1771 διέταξε και έγδαραν ζωντανό τον αρχηγό Δασκαλογιάννη στην πλατεία του Ηρακλείου που φέρει το όνομα του , ανάγκασαν μάλιστα τον αδελφό του να παρακολουθεί το θέαμα, ο οποίος έκτοτε τρελάθηκε.

Ο απολογισμός της επανάστασης του Δασκαλογιάννη είναι θετικός, μπορεί τα Σφακιά να καταστράφηκαν, μπορεί να χάθηκαν ζωές, όμως ο ραγιάς ξύπνησε, είδε ότι μπορεί με καλύτερη οργάνωση να διώξει τον κατακτητή, τάβαλε με το σουλτάνο και χωρίς ξένη βοήθεια μια και μόνη επαρχία.

Το δένδρο της ελευθερίας ποτίστηκε με αίμα 50 χρόνια αργότερα το 1821 όλα θα είναι διαφορετικά. Ο Ιστορικός Ι. Μουρέλος στην Ιστορία της Κρήτης τόμος Α’ σελ. 340 γράφει: «εμείς οι άλλοι οφείλομεν ευγνωμοσύνη στο λαό των Σφακίων που τόσες φορές εθυσιάστηκε για τους άλλους. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε πως, οι ως τα 1770 ευτυχισμένοι και σχεδόν ελεύθεροι Σφακιανοί, εθυσίασαν την ευτυχία τους για την ελευθερία των άλλων Κρητικών».